سيماي نماز
نماز اساسى ترين رشته ى الفت و عالى ترين عامل محبّت بين بندگان و حضرت حقّ است .
نماز نور دل و صفاى قلب و روح جان و سلامت روان و فروغ ذات عباد صالح خداست .
نماز واسطه ى محكمى است كه تمام هستى انسان را به ملكوت هستى پيوند مى دهد و به مانند آن ، برنامه اى را براى ربط دادن آدمى به حقّ و حقيقت نمى توان يافت .
نماز پناه بى پناهان ، سنگر جهادگران ، گلستان روح افزاى عاشقان ، چراغ سحر مشتاقان ، نور وجود عارفان ، آرامش دل بينايان ، و سير كمالى آگاهان است .
نماز زنده كننده ى جان ، ظهور دهنده ى حيات جاودان ، راز و نياز دردمندان ، روشنى راه رهروان ، نور ديده ى بيداران ، سرمايه ى مستمندان ، دواى درد بى دردان ، نواى دل بى دلان ، دليل گمراهان ، اميد اميدواران ، سرّ حقيقى سحرخيزان ، سوز دل سوختگان ، حرارت روح افسردگان ، مايه ى بقاى جان ، و دستگيره ى نجات انسان از تمام مهالك است .
نماز برتر از همه ى عبادات ، جامع تمام كمالات ، منعكس كننده ى كلّ واقعيّات ، منبع بركات ، و كليد قفل تمام مشكلات است .
نماز خمير مايه ى حيات ، تزكيه كننده ى صفات ، علاج زشت ترين عادات ، آورنده ى حسنات ، تبديل كننده ى سيّئات ، باعث كرامات ، منبع فيض و افادات ، نگهدارنده ى انسان از حادثات ، مانع سانحات ، و حقيقت كائنات است .
نماز عشق سالكين ، عبادتى آتشين ، كارى بى قرين ، بهترين معين ، خورشيد اهل زمين ، مونس اصحاب دين ، امنيّت جان غمين ، و رحمت واسعه ى حضرت ارحم الرّاحمين است .
نماز واقعيّتى روحانى ، امر واجب حضرت سبحانى ، نفخه ى رحمانى ، جان انسانى ، و نور يزدانى است .
نماز هويّت ايمان ، حقيقت جهان ، طريقت جان ، قدرت انسان ، و مايه ى بهشت و رضوان است .
نماز چشمه ى زمزم روح ، ساغر معنوى صبوح ، فتح الفتوح ، توبه ى نصوح ،حضرت حق را ممدوح ، اجمال قرآن را مشروح ، و در طوفان حوادث كشتى نوح است .
بدون نماز خود را اهل حقّ و حقيقت مدان و رسيدن فيض خاص الهى را به سوى خود توقّع مدار .
اكسير وجود منهاى نماز بى سود است ، بى خبران از نماز بى خردانند و فراريان از اين مقام گرفتار دام شيطانند .
ثروتمندانِ بى نماز فقيرند و تهيدستانِ با نماز از همه مستغنى تر . حقيقت و واقعيت همان است كه عارف شوريده ى الوند ، حضرت باباطاهر ، فرموده :
خوشا آنان كه اللّه يارشان بى *********** كه حمد و قل هو اللّه كارشان بى
خوشا آنان كه دائم در نمازند ************** بهشت جاودان بازارشان بى
زمانى كه برنامه ى نوشتن رساله اى در مسئله ى نماز به اين فقير پيشنهاد شد گمان نمى بردم با كثرت مشغله اى كه در جهت تبليغ و نوشتن شرح صفحه ى
سجّاديه تحت عنوان ديار عاشقان و نيز امور اجتماعى داشتم ، بتوانم از عهده برآيم ، ولى توفيق حضرت ربّ رفيق راه شد تا در حدّ استعداد و توان به پژوهش در اين حقيقت عظميه ى الهيّه برخيزم و آنچه را مى توانم از كتاب الهى و گفتار معصومين در اختيار برادران و خواهران مسلمان بگذارم .
اينك از تفصيل دادن مقدّمه چشم پوشيده و با مركب عشق و شوق آماده ى پرواز به فضاى لايتناهى اين عرصه گاه معنوى مى شوم تا نماز را در فصولى چندتقديم محضر عاشقان و علاقمندان كنم ،باشد كه نمازگزاران بيش از پيش به اين عمل ملكوتى توجّه كنند ، و اگر كسى خداى ناخواسته جداى از نماز است بامطالعه ى اين سطور به نماز روى كند و خويش را از خزى دنيا و عذاب آخرت برهاند .
حسين انصاريان
ارزش و عظمت نماز
بى ترديد ، در ميان عبادات و مسائل معنوى و ملكوتى ، نماز از ارزش و اهميّت خاصّى برخوردار است .
به اندازه اى كه به نماز سفارش شده به چيزى سفارش نشده است .
نماز وصيّت حضرت حق ، و انبيا و امامان ، و عارفان و عاشقان ، و ناصحان و حكيمان است .
كتابى از كتاب هاى آسمانى حق خالى از آيات مربوط به نماز نيست .
از برنامه هاى بسيار مهمّ كتاب هاى عرفانى و اخلاقى و مخصوصاً كتب حديث ، نماز است .
معارف الهى ، انسان بى نماز را انسان نمى دانند ، و هر بى نمازى را مستحقّ عذاب ابد و محروم از بهشت دانسته و بلكه جداى از نماز را حيوانى پست و موجودى تهيدست و تيره بختى بيچاره به حساب مى آورند .
نماز در زندگى و حيات انسان به اندازه اى ارزش دارد كه اولياى الهى براى يك لحظه از آن غافل نبودند و از هر راهى كه ممكن بود ديگران را هم به اين عبادت ملكوتى تشويق مى كردند .
نماز با اين كه به غير مكلّف واجب نيست ولى به خاطر ارزش و اهميّتى كه دارد امامان معصوم دستور مى دادند كه فرزندتان را از شش ـ هفت سالگى به جهان نماز ببريد و آنان را به سفر در اين عرصه گاه معنوى تشويق كنيد :
* عَنْ مَعاوِيَةَ بْنِ وَهَب قالَ : سَأَلْتُ اَباعَبْدِاللّهِ(عليه السلام) فى كَمْ يُؤْخَذُ الصَّبِىُّ بَالصَّلوةِ ؟ فَقالَ : فيما بَيْنَ سَبْعَ سِنينَ وَ سِتَّ سِنينَ(1) .
معاوية بن وهب كه از بزرگان اصحاب امام ششم است از حضرت باقر (عليه السلام)مى پرسد : در چه زمانى كودكان خود را متوجّه نماز كنيم ؟ حضرت مى فرمايد : در هفت و شش سالگى .
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِم عَنْ اَحَدِهِما (عليهم السلام) فِى الْصَبِىِّ مَتى يُصَلّى ؟ قالَ : اذا عقل الصَّلوةَ . قُلْتُ : مَتى يَعْقِلُ الصَّلوةَّ وَ تَجِبُ عَلَيْهِ ؟ قالَ لِسِتَّ سنين(2) .
محمّد بن مسلم كه از ياران بى نظير امامان است ، از حضرت باقر يا حضرت صادق (عليهما السلام) مى پرسد : كودك در چه زمانى نماز بخواند ؟ حضرت مى فرمايد : وقتى كه نماز را بفهمد . عرضه مى دارد : چه زمانى مى فهمد تا خواندن نماز بر او لازم باشد ؟ امام مى فرمايد : در شش سالگى .
عَنِ الْحَلَبى ، عَنْ اَبى عَبْدِلله(عليه السلام) عَنْ اَبيهِ قالَ : اِنّا تَأْمُرُ صِبْيانَنا بِالصَّلوةِ اِذا كانُوا بَنى خَمْسِ سِنينَ ، فَمُرُوا صِبْيانَكُمْ بِالصَّلوةِ اِذا كانُوا بَنى سَبْعِ سِنينَ .
حلبى از راويان بزرگوار شيعه است از امام صادق (عليه السلام) نقل مى كند كه حضرت از پدر بزرگوارشان امام باقر (عليه السلام) روايت مى كنند كه ما فرزندانمان را در سن پنج سالگى به نماز امر مى كنيم ، پس شما آنان را به وقت هفت سالگى به دنياى نماز حركت دهيد .
روايات بسيار مهمّ كتاب هاى پرارزش حديث از سبك شمردن نماز شديداً نهى مى كنند :
عَنْ اَبى جَعْفَر (عليه السلام) قالَ : لا تَتَهاوَنْ بِصلوتَكَ فَاِنَّ النَّبِىَّ (صلى الله عليه وآله وسلم) قالَ عِنْدَ مَوْتِهِ : لَيْسَ مِنّى مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلوتِهِ ، لَيْسَ مِنّى مَنْ شَرِبَ مُسْكِراً ، لايَرِدُ عَلَىَّ
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل الشيعه : ج 3 / ص 12 .
2 ـ وسائل الشيعه : ج 3 / 12 .
الْحَوْضَ لا وَالله(1) .
امام باقر (عليه السلام) مى فرمايد : نمازت را سبك مشمار ، به حقيقت كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) به وقت مرگش فرمود : هركس نماز را سبك انگارد از من نيست ، هر كس شراب بنوشد از من نيست ، و الله قسم كنار كوثر بر من وارد نمى شود .
قالَ الصّادِقُ (عليه السلام) :اَنَّ شَفاعَتَنا لاتَنالُ مُسْتَخِفّاً بِالصَّلواة(2) .
امام صادق (عليه السلام) فرمود : آن كه نماز را سبك بشمارد ( و در نتيجه از خواندن آن محروم گردد يا همراه با شرايط بجا نياورد ) به شفاعت ما نمى رسد .
* عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ (عليه السلام) قالَ : قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) :لَيْسَ مِنْى مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلواةِ ، لايَرِدُ عَلَىَّ الْحَوْضَ لا وَالله(3) .
امام صادق (عليه السلام) از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت مى فرمايد : از من نيست آن كه نماز را سبك بشمارد ، و اللّه سبك شمارنده ى نماز كنار كوثر بر من وارد نمى شود .
قالَ الصادِقُ (عليه السلام) فى حَديث : اِنَّ مَلَكَ الْمَوْتِ يَدْفَعُ الشَّيْطانَ عَنِ الْمُحافِظِ عَلَى الصَلوةِ وَ يُلَقِّنُهُ شَهادَةَ اَنْ لا اِلهَ اِلاَ اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَداً رَسُولُ اللهِ فى تِلْكَ الْحالَةِ الْعَظيمَةِ(4) .
امام صادق (عليه السلام) در روايتى فرمودند : ملك الموت به هنگام قبض روح ، شيطان را از آن كه بر نمازش محافظت داشته دفع مى كند تا نتواند به مسافر باايمان جهان آخرت ضرر برساند و در آن حالت هولناك ، شهادت به توحيد و رسالت را به او تلقين مى كند .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل : 3 / 15 .
2 ـ وسائل : ج 3 / ص 16 .
3 ـ وسائل : ج 3 / ص 16 .
4 ـ من لايحضره الفقيه : ج 1 / ص 42 .
* قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : لاتُضَيِّعُوا صَلواتِكُمْ فَاِنَّ مَنْ ضَيَّعَ صَلواتَهُ حُشِرَ مَعَ قارُونَ وَ هامانَ ، وَ كاَن حَقاً عَلَى اللّهِ اَنْ يُدْخِلَهُ النّارَ مَعَ الْمُنافِقينَ(1) .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود : نماز خود را ضايع مكنيد كه ضايع كننده ى نماز با قارون و هامان محشور مى شود ، و بر خداوند لازم است او را همراه منافقان به آتش وارد كند .
عَنْ اَبى جَعْفَر (عليه السلام) قالَ : بَيْنا رَسوُلِ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) جالِسٌ فِى الْمَسْجِدِ اِذ دَخَلَ رَجُلٌ فَقامَ يُصَلّى فَلَمْ يَتِمَّ رُكُوعَهُ وَ لاسُجُودَهُ فَقالَ (صلى الله عليه وآله وسلم) : نَقَرَ كَنَقْرِ الْغُرابِ ! لَئِنْ ماتَ هذا وَ هكذا صَلوتُهُ لَيَمُوتَنَّ عَلى غَيْرِ دِينى(2) .
امام باقر (عليه السلام) مى فرمايد : رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) با گروهى در مسجد نشسته بودند ، مردى وارد مسجد شد و ركوع و سجود نمازش را ناتمام بجاى آورد ، به نحوى كه وضع ركوع و سجودش نماز را از حيثيّت نماز مى انداخت . رسول خدا فرمود : نوك زد مانند نوك زدن كلاغ ( كنايه از اينكه نمازش را عجيب با عجله خواند آن چنان كه گويى نماز بنود ) ، چنان كه مرد با چنين نمازى بميرد با دين من نمرده است .
* قالَ الصّادِقُ (عليه السلام) : اَوَّلُ ما يُحاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ الصَّلوةُ ، فَاِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ سائِرُ عَمَلِهِ ، وَ اِذا رُدَّتْ رُدَّ عَلَيْهِ سائِرُ عَمَلِهِ(3) .
امام صادق (عليه السلام) فرمود : اوّل برنامه اى كه انسان به آن محاسبه مى شود نماز است ، اگر پذيرفته شود بقيّه ى اعمال او نيز پذيرفته مى شود ، و اگر مردود گردد ساير اعمال او نيز مردود مى گردد .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ وسائل : ج 3 / ص 19 .
2 ـ فروع كافى : ج 1 / ص 74 .
3 ـ وسائل : 3 / 22 .
قالَ اَبوُعَبْدِاللهِ (عليه السلام) : صَلوة فَريضَة خَيْرٌ مِنْ عِشْرينَ حِجَّةً ، وَ حِجَّةٌ خَيْرٌ مِنْ بَيْت مَمْلُوًّ ذَهَباً يُتَصَدَّقُ مِنْهُ حَتّى يَفْنى(1) .
امام صادق (عليه السلام) فرمود : يك نماز واحب از بيست حج بهتر است ، و يك حج بهتر است از خانه اى كه پر از طلا باشد و تمام آن در راه خدا به صدقه برود .
عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قالَ : سَمِعْتُ اَبا عَبْدِاللهِ (عليه السلام) يَقُولُ : حِجَّةٌ اَفْضَلُ مِنَ الدُّّنْيا وَ ما فيها ، وَ صَلوةُ فَريضَة اَفْضَلُ مِنْ اَلْفِ حِجَّة(2) .
يونس بن يعقوب مى گويد : از حضرت صاد (عليه السلام) شنيدم كه مى فرمود : يك حج برتر است از دنيا و هر چه در آن است ، و يك نماز واجب از هزار حج برتر است .
عَنْ اَبى عَبْدِاللهِ (عليه السلام) قالَ : اِنَّ تارِكَ الصَّلوةِ كافِرٌ .
از امام صادق (عليه السلام) روايت شده كه فرمود : به حقيقت كه ترك كننده ى نماز كافر است .
عَنْ اَبى عَبْدِاللهِ (عليه السلام) عَنْ اَبيهِ عَنْ جابِر قالَ : قالَ رَسوُلُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : مابَيْنَ الْكُفْرِ وَ الاْيمانِ اِلاّ تَرْكُ الصَّلوةِ .
امام صادق از حضرت باقر (عليهما السلام) از جابر از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت مى كند كه : بين كفر و ايمان جز ترك نماز چيزى نيست .
محمّد بن سنان از علل و فلسفه ى مسائل الهى از حضرت رضا (عليه السلام) در ضمن يك نامه سؤال مى كند ، امام هشتم در پاسخ به مسئله ى نماز مى نويسند :
* نماز اقرار به ربوبيّت حضرت حقّ عزّوجلّ ، و نفى شريك از وجود مقدّس او ، و ايستادن در پيشگاه عظمت آن جناب با ذلّت و مسكنت و خضوع
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ فروع كافى : ج 1 / ص
2 ـ وسائل : ج 3 / ص 26 .
و اعتراف ، و طلب آمرزش نسبت به گناهان گذشته ، و صورت به خاك نهادن در هر روز برا تعظيم در برابر عظمت آن وجود مبارك ، و اينكه عبد به ياد حق و جداى از تجاوز به حقوق الهى و خاضع و خاكسار و راغب به رحمت واسعه و خواهان زياد شدن ايمان و وسعت رزق و مداومت بر ذكر در شب و روز است ، ونيز عبد سيّد و مولا و مدبّر و خالقش را فراموش نكند تا دچار شرّ و طغيان نگردد ، و نيز به وسيله ى نماز از انواع معاصى حفظ گردد و ازافتادن در درياى فساد مصون بماند(1) .
در روايت صحيح بسيار مهمّى از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده كه فرمود :
* روزى امين وحى براى اداى وحى به نزد من آمد . هنوز آنچه را كه بايد بر من بخواند تمامش را نخوانده بود كه ناگهان آوازى سخت و صدايى هولناك برآمد . وضع فرشته ى وحى تغيير كرد ، پرسيدم : اين چه آوازى بود ؟ گفت : اى محمد ! خداى تعالى در دوزخ چاهى قرار داده ، سنگ سياهى در آن انداختند ، اكنون پس از سيزده هزار سال آن سنگ به زمين آن چاه رسيد . پرسيدم : آن چاه جايگاه چه كسانى است ؟ گفت : از آنِ بى نمازان و شرابخواران(2) !!
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود :
* هر كه نماز را ترك كند خداى تعالى او را به پانزده عقوبت مبتلا كند : شش عقوبت در دنيا و سه عقوبت نزديك مرگ و سه در قبر و سه در قيامت ،
اما شش عقوبت در زمان حيات :
1. بى آبرو شود .
2. بركت از مالش برود .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ علل الشرايع : ص 114 .
2 ـ اسرارالصلوة شيخ عبدالحسين تهرانى : ص 31 .
3. عمر و ثروتش زيان نگردد .
4. خيراتش قبول حق نشود .
5. دعايش مستجاب نگردد .
6. دعاى شايستگان نصيب وى نشود .
اما سه بلايى كه نزديك وفات به او مى رسد :
1. سكرات مرگ بر او شديد شود .
2. گرسنه از دنيا برود .
3. تشنگى از او رفع نشود .
اما سه عقوبتى كه در قبر به وى رسد :
1. با درد و غم قرين باشد .
2. در تاريكى محض بسر برد .
3. تا قيامت در عذاب باشد .
اما سه عقوبتى كه در قيامت به او رسد :
1. حساب بر وى دشوار شود .
2. خداوند دشمن وى گردد و به او نظر رحمت نيندازد و او را عذاب دردناك رسد .
3. از قبر همچون حيوان به قيامت وارد گردد و سپس با ذلّت و خوارى رهسپار دوزخ شود(1) .
* قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : لاايمانَ لِمَنْ لاصَلوةَ لَهُ(2) .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود : آن كه نماز ندارد ايمان ندارد .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسرارالصلوة : ص 32 .
2 ـ اسرارالصلوة : ص 33 .
وَ قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) مَنْ اَحْرَقَ سَبْعينَ مُصْحَفاً وَ قَتَلَ سَبْعينَ نَبِيّاً وَ زِنا مَعَ اُمِّهِ سَبْعينَ مَرّات وَ افْتَضَ سَبْعينَ بِكْراً بِطَريقِ الزِّنا اَقْرَبُ اِلى رَحْمَةِ اللهِ مِمَّنْ تَرَكَ الصَّلوةَ مُتَعَمِّداً(1) .
و نيز رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود : كسى كه هفتاد قرآن را بسوزاند و هفتاد پيامبر به قتل رساند و هفتاد مرتبه با مادر خود درآميزد و هفتاد دختر را از طريق زنا تجاوز نمايد به رحمت خداوند از كسى كه عمداً نمازش را ترك كند نزديكتر است .
* قالَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) اِنَّ تارِك الصَّلوة لايَجِدُ ريحَ الْجَنَّةِ .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود : به حقيقت كه تارك نماز بوى بهشت را استشمام نكند .
رواياتى كه در باب ارزش و عظمت نماز رسيده به اندازه اى است كه اگر كسى بخواهد همه ى آنها را از معتبرترين كتاب هاى حديث در يك جا جمع كند كتاب قطورى خواهد شد ، و من فكر مى كنم به همين اندازه براى دريافت ارزش اين عبادت ملكوتى براى خوانندگان اين رساله بس باشد .
در اين قسمت لازم است اين نكته ى مهم را تذكر دهم كه عده اى تصور مى كنند نماز حقيقتى است كه در آيين محمّدى و فرهنگ اسلامى بر مردم واجب شده ، در حالى كه اين تصور از هر جهت بدون پايه و ريشه است . نماز واقعيتى است كه از هنگام شروع زندگى به وسيله ى حضرت آدم در كره زمين از جانب حضرت حق بر هر مكلفى واجب شد و اين امر واجب به هر يك از صد و بيست و چهار هزار پيغمبر ابلاغ گشت تا آن را به امت هاى خود برسانند و آنان را به
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسرارالصلوة : ص 33 .
نماز دعوت كنند و از ترك آن بترسانند .
در قسمت بعد در به مسئله ى نماز در آيين انبيا از طريق قرآن و روايات مى پردازيم تا معلوم شود اين حكم با عظمت در پيشگاه حضرت حق از چه حيثيّت و ارزشى برخوردار است .
نماز در آئينه ى حيات انبيا و امت ها
تفسير على بن ابراهيم قمى در حدود قرن سوم هجرى ، يعنى نزديك به عصر امام حسن عسكرى (عليه السلام) ، به رشته ى تحرير درآمده است .
بزرگان از علماى امت اسلامى و دانشمندان وارسته ، امثال علامه ى طباطبايى صاحب تفسير الميزان ، به اين تفسير اطمينان نموده و بسيارى از مطالب آن را در كتب فقهى و تفسيرى و اخلاقى خود نقل كرده اند .
نويسنده ى تفسير جناب على بن ابراهيم(1) در توضيح آيه ى شريفه ى ( فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَات )(2) روايتى را از قول پدرش ، از ابن ابى عمير ، از ابان بن عثمان ، از امام ششم (عليه السلام) نقل مى كند كه با توجّه به اينكه كتب رجالى شيعه از قبيل رجال كشى ، جامع الرواة اردبيلى ، قاموس الرجال شوشترى ، معجم الرجال خويى ، سندش را صددرصد معتبر دانسته اند ، نشان دهنده ى مسئله ى نماز در زمان حضرت آدم (عليه السلام) است ، برگردان فارسى روايت تا آنجا كه لازم و نقطه ى شاهد است از نظر عاشقان نماز مى گذرد :
* آدم پس از بيرون آمدن از بهشت و هبوط به زمين ، چهل روز در كوه صفا واقع در نزديك بيت حق اقامت داشت . آن روزها به خاطر دورى از مقام قرب و هبوط از مقام علّم الاسمايى و از دست دادن جوار ملكوت و هجران بهشت
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ تفسير قمى : 1 / 44 .
2 ـ بقره ( 2 ) : 37 .
وصال محبوب ، در حالى كه صورت به خاك داشت همچون ابر بهاران سرشك از ديده مى ريخت .
امين وحى از جانب حضرت معبود ـ كه جز لطف و محبّت و احسان و مرحمت به بندگان ندارد ـ بر او نازل شد و سبب ناله ى جگرسوز و دلخراش او را پرسيد . در پاسخ آن فرشته گفت : چرا ناله نكنم و اشك از ديده نبارم ؟ مگر نه اين است كه خداى عزيز مرا به خاطر بى توجّهى به خواسته ى خود از مقام قرب رانده و از جوار رحمت خويش محرومم نموده و مسكنم را در خاك دلّت و بر غبار مسكنت قرار داده ؟
فرشته ى وحى بدو گفت : به پيشگاه لطف دوست برگرد و وجود خود را به زينت توبه بياراى .
آدم گفت : چگونه توبه كنم و چه سان به سوى حق باز گردم ؟
خداوند مهربان چون اراده ى آدم را بر جبران گذشته راسخ ديد ، قبه اى از نور كه جايگاه بيت را مشخص مى كرد و تابش نورش حدود جغرافيايى حرم را معلوم مى نمود فرو فرستاد و به امين وحى فرمان داد محلّ بيت را نشانه گذارى كند . چون به وسيله ى آن روشنايى ، محلّ بيت و حدود حرم معلوم شد و اين برنامه سامان گرفت ، فرشته ى وحى از آدم خواست آماده شود تا مراسمى را بجا آورده و دست نياز به سوى بى نياز براى بازگشت و توبه بردارد .
روز ترويه شروع برنامه اى بود كه از فرشته ى حق تعليم مى گرفت . پدر آدميان به دستور فرشته ى حق غسل كرد و مُحرم شد و پس از انجام آن مراسم ، روز هشتم ذوالحجه به سرزمين منى رفت و دستور گرفت كه شب را در آنجا بماند .
صبح روز نهم در حالى كه تلبيه مى گفت به عرفات آمد . آفتاب عرفات از ظهر مى گذشت . فرشته ى الهى به او گفت : از ادامه ى تلبيه خوددارى كن و دوباره خود را به غسل بياراى .پس از اينكه نماز عصر را بجاى آورد امين وحى به او
گفت : در اين سرزمين به پاى خيز . چون به پا خاست كلماتى را كه از خداوند براى توبه نازل شده بود به آدم تعليم داد .
از اين روايت كه علاوه بر تفسير على بن ابراهيم ، كتابهاى ديگر اسلامى هم آن را نقل كرده اند استفاده مى شود كه حضرت آدم كه اولين انسان از نوع ما بوده از جانب حضرت ربّ مأمور به نماز بوده است ، ولى اينكه چگونگى و كيفيّت و شرايط و عدد ركعات و اوقات آن به چه صورت بوده بر ما پوشيده است و دانستن آن هم چندان سودى ندارد . آنچه اهميّت دارد اين است كه آدم براى بجا آوردن نماز مكلّف و مسؤول بوده و آيين وى همراه با حكم نماز بود .
كتاب باارزش بحارالانوار(1) از كتاب پراعتبار تهذيب شيخ طوسى ـ آن فقيه والا و مفسّر بزرگ و محدّث خبيرى كه علامه ى حلّى درباره ى او فرموده است : « من مردى در علم و عمل نظير او نمى شناسم » ـ روايت مى كند كه حضرت صادق (عليه السلام) فرمود :
* به هنگامى كه آدم از دنيا رفت و زمان نمازگزاردن بر او فرا رسيد ، فرزندش هبة اللّه به امين وحى گفت : اى فرستاده ى حق ! پيشقدم شو تا بر جنازه ى آدم نماز گزارده شود . فرشته ى الهى پاسخ داد : خداوند جهان ما را بر به سجده بر پدرت امر كرد ، و هم اكنون در شأن ما نيست كه بر نيكوترين فرزند وى مقدم شويم ، شما بر ما پيشى گير و با پنج تكبير ـ به مان صورت كه بر امت محمّد (صلى الله عليه وآله وسلم) واجب خواهد شد ـ بر جنازه نماز بخوان . از آن پس آن نماز ، واجب شد بر جنازه ى فرزندان وى قبل از دفن ، نماز ميت خوانده شود .
با كمال تأسّف بسيارى از جوامع و امتها از فرهنگ الهى دور شدند و به پرستش بتهاى زنده و مرده دچار آمدند و به سبب نحسىِ شرك و كفر از حقايق
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ ج 11 / 260 .
الهيّه محروم گشتند و بدتر از هر چيز ، از نماز ، اين فيض عظيم الهى ، بى بهره ماندند . زندگان آن جوامع بى نماز هستند و مرده هايشان بدون بدرقه ى نماز يا دفن مى شوند و يا به آتش مى سوزند .
ادريس و نماز
علامه ى مجلسى از حضرت صادق (عليه السلام) روايت مى كند :
* به هنگام ورود در شهر كوفه از مسجد سهله ديدن كن و در آن جايگاه مقدّس نماز بگزار و حلّ مشكلات دينى و دنيايى ات را در آن مقام از حضرت بطلب ، زيرا مسجد سهله خانه ى حضرت ادريس است . انسان بزرگوارى كه در آنجا به پيشه ى خياطى مشغول بود و نمازش را در آن جايگاه اقامه مى كرد .
آرى !آن كس كه در آنجا دست نياز به سوى بى نياز بردارد بى جواب نمى ماند و در قيامت در كنار ادريس از مقام بلندى برخوردار خواهد بود و به خاطر عبادت و اظهار نيازمندى در آن مسجد ، از ناراحتى هاى دنيايى و شرّ دشمنان در پناه حق قرار خواهد گرفت(1) .
طبرسى بزرگوار در مجمع البيان(2) حضرت ادريس را از قديمى ترين پيامبران خدا و جدّ پدرى نوح مى داند .
عنايت كنيد كه حضرت ادريس كه قبل از نوح مى زيسته فرهنگش همراه نماز بوده و مكان اقامه ى نمازش چندان مقدّس و مبارك است كه حضرت صادق (عليه السلام)دعاى دعا كننده را در آن مقام مستجاب مى داند .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحارالانوار : ج 11 / ص 280 .
2 ـ ج 6 / ص 518 .
نوح و نماز
بحار الأنوار ، اين اولين كتاب بى نظير و ارزشمند ، از حضرت باقر (عليه السلام) روايت مى كند :
* پرستش خداى يگانه و اخلاص به پيشگاه او و بى همتا دانستن حق ، كه خداوند فطرت مردم را بر آن قرار داده است اصول آيين نوح بود .
پروردگار بزرگ از نوح و همه ى انبيا پيمان گرفت كه او را فرمان ببرند و از شرك دورى جويند ، و نيز خداى مهربان حضرت نوح را به نماز و امر به معروف و نهى از منكر و رعايت حلال و حرام دعوت كرد(1) .
ابراهيم و نماز
ابراهيم بزرگ ـ كه از او تحت عنوان بت شكن ، قهرمان توحيد ، پدر انبيا ، اوّاه ، حليم ، صالح ، مخلِص ، مخلّص ، موحّد و بيناى ملك و ملكوت ياد مى شود ـ به فرمان حضرت حق ، هاجر و فرزند شيرخواره اش اسماعيل را از شام حركت داد و به دلالت پروردگار راه پيمود تا به جايگاه كعبه رسيد . پس آن طفل شيرخوار و مادرش را بنا به خواست خداوند در آن سرزمين بى آب و علف با مختصرى طعام و پيمانه اى از آب پياده كرد !! سپس از همسر مهربان خداحافظى كرد و اراده ى بازگشت نمود . در اين وقت هاجر دامن ابراهيم را گرفت و عرضه داشت : چرا مى روى و به كجا خواهى رفت ؟ ما را در اين دشت هولناك و زمين بى آب و علف به كه وامى گذارى ؟
ابراهيم التماس هاجر را ناديده گرفت و با آرامشى كه خاصّ عاشقان و اولياى خداست به هاجر فرمود : اينكه تو و اين طفل گرسنه را در اين بيابان مى گذارم
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحار الأنوار : 11 / 331 .
فرمان اوست .
هاجر چون اين آهنگ گرم و دلپذير را شنيد به جاى خود بازگشت و در برابر حكم حكيمانه ى حق تسليم شد و پيش خود گفت : اگر ماندن من با اين كودك در اين بيابان وحشتزا فرمان خداست باك ندارم ، زيرا همو حافظ و نگهبان من و كودك من است .
ابراهيم عزيز بازگشت . گو اينكه فراق فرزند كه تنها چراغ زندگى او بود قلبش را سخت مى فشرد ، اما ايمان او به خداوند نيز او را از آن منطق با كمال آرامش و اطمينان دور مى ساخت و در حالى كه مركب به جلو مى راند دست به سوى حق برداشت و چنانكه قرآن مجيد مى فرمايد ، عرضه داشت :
* ( رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنتُ مِن ذُرِّيَّتي بِوَاد غَيْرِ ذِي زَرْع عِندَ بَيْتِكَ الُْمحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلاَةَ )(1) .
پروردگارا ! من زن و فرزند خود را در بيابانى خشك و سوزان در كنار خانه ى تو قرار دادم پروردگارا ! براى اين كه نماز به پاى دارند .
ابراهيم بزرگوار به نقل از قرآن مجيد درخواستهاى بسيار مهمى از حضرت حق داشت . خداوند مهربان تمام دعاهاى ابراهيم را اجابت فرمود ، كه از جمله ى درخواستهاى آن مرد بزرگ يكى اين بود :
* ( رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ )(2) .
پروردگارا ! من و فرزندانم را به پادارنده ى نماز قرار ده و درخواست مرا به پيشگاه لطف و عنايتت بپذير .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ ابراهيم ( 14 ) : 37 .
2 ـ ابراهيم ( 14 ) : 40 .
اسماعيل و نماز
كتاب الهى درباره ى حضرت اسماعيل مى فرمايد :
* ( وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولاً نَّبِيّاً * وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاَةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِيّاً )(1) .
اسماعيل را به ياد آر كه داراى اوصاف پسنديده بود : وفادار به پيمان ، فرستاده ى حق ، حبر دهنده ى از حقايق ، و امر كننده ى زن و فرزند به نماز و زكات ، و بنده اى بود كه خداوند در تمام برنامه ها از او خشنود بود .
اسحاق و يعقوب و انبياى از ذرّيه ى ابراهيم و نماز
در زمينه ى امر حضرت حق به نماز ، به عباد شايسته اش حضرات اسحاق و يعقوب و ساير انبياى از ذرّيه ى ابراهيم در قرآن كريم مى خوانيم :
* ( وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ نَافِلَةً وَكُلاًّ جَعَلْنَا صَالِحِينَ * وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلاَةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ )(2) .
ما به ابراهيم ، اسحاق و فرزندزاده اش يعقوب را عطا كرديم و همه را صالح و شايسته و لايق مقام نبوت قرار داديم ، و آنان را به پيشوايى خلق برگزيديم تا مردم را به امر ما هدايت كنند ، و هر كار نيكو از انواع عبادات و خيرات مخصوصاً اقامه ى نماز و اداى زكات را به آنان وحى كرديم ، و اينان براى ما بندگان سربه فرمان بودند .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مريم ( ) : 54 ـ 55 .
2 ـ انبيا ( ) : 72 ـ 73 .
شعيب و نماز
مردم مَديَن مردمى فاسد و طاغى و ياغى و متجاوز به حقوق حق و خلق بودند . خداوند بزرگ حضرت شعيب را در ميان آنان مبعوث به رسالت فرمود ، تا آنان را از گمراهى و ضلالت نجات دهد . تعاليم ملكوتى و آسمانى شعيب را حضرت حق بدين صورت بيان مى فرمايد :
* ( وَإِلَى مَدْيَنَ أَخَاهُمْ شُعَيْباً قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُم مِنْ إِله غَيْرُهُ وَلاَ تَنْقُصُوا الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ إِنِّي أَرَاكُم بِخَيْر وَإِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْم مُحِيط * وَيَا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ وَلاَ تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ وَلاَ تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ * بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِن كُنتُم مُؤْمِنِينَ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظ )(1) .
براى هدايت و راهنمايى مردم مدين برادرشان شعيب را فرستاديم . او به مردم مدين از جانب حضرت حق چنين گفت : اى جامعه ! خداى جهان آفرين را بپرستيد ، زيرا جز او خدايى نيست ، و آنچه را به وسيله ى پيمانه و ترازو به مردم مى فروشيد از آن كم مگذاريد . من خير شما را به شما نشان مى دهم . چرا مى خواهيد از راه تقلب و خيانت به ثروت خود بيفزاييد ؟ من شما را از عذاب روز فراگير مى ترسانم ، هاى اى ملت ! پيمانه را پر بدهيد ، جنس ترازويى را بدون كم گذاشتن به مشترى ارائه كنيد ، و از گناه و تجاوز به حق مردم دست برداريد .
مردم مدين ! بى ترديد آنچه خداوند در سايه ى مقرراتش بر شما حلال دانسته به بفع شماست اگر اهل ايمان هستيد . من قدرت بازداشتن شما را از تجاوز ندارم ، وظيفه ى من تبليغ برنامه هاى خداست و بس .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ هود ( 11 ) : 84 ـ 86 .
تعاليم شعيب ضامن خير دنيا و آخرت مردم بود ، ولى جامعه ى مدين در برابر شعيب و دلسوزيهاى او موضع سختى گرفتند و نخواستند هدايت حق را بپذيرند و دست از هوا و هوس و شهوت و دنياپرستى بردارند . و عجيب اينجاست كه تمام برنامه ها و تعاليم آن بزرگمرد الهى را نتيجه ى نماز شعيب مى دانستند وبه اين معنا علم داشتند كه نماز ، باز دارنده ى نمازگزار از هر فحشا و منكرى است . آنان به شعيب گفتند :
* ( قَالُوا يَا شُعَيْبُ أَصَلاتُكَ تَأْمُرُكَ أَن نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَو أَن نَفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّكَ لأنتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ )(1) .
( اى شعيب ! ما در پرستش معبودهاى پدران خود ثابت قدميم و در برنامه هاى مالى خود آزاد ، و از هر راهى كه بخواهيم ثروت به چنگ مى آوريم و به هر صورت كه اراده كنيم مى فروشيم ) .
اى شعيب ! به نظر ما آنچه تو را تحريك كرده كه ما را از آيين نياكانمان برگردانى و مسير خريد و فروش ما را عوض كنى نماز توست . به راستى تعجب آور است كه با ما سر ستيزدارى در حالى كه ما تو را مرد بردبار و درستى مى دانيم .
آرى ! نماز رشد دهنده و هدايتگر و بازدارنده ى از فحشا و منكرات و فساد بود ، اما مردم شهوت پرست مدين نمى خواستند در چنين حصن حصينى داخل شوند و دايره ى حيات را با اين دژ محكم و حصار مستحكم از شرّ شياطين و خطرات مصون و محفوظ بدارند .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ هود ( 11 ) : 87 .
موسى و نماز
حضرت كليم الله كه از انبياى اولوالعزم است ، مورد عنايت خاص حضرت محبوب بود .
ياد آن حضرت و اوصاف حميده ى او در قرآن مجيد زياد آمده است .
او زمانى كه كه به هدايت حضرت حق ، در مسير مدين و مصر به وادى سينا و منطقه ى طور رسيد ، براى اولين بار طنين دلرباى صداى معشوق را بدين گونه شنيد :
* ( يَامُوسَى * إِنِّي أَنَا رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوىً«12»
وَأَنَا اخْتَرْتُكَ فَاسْتَمِعْ لِمَا يُوحَى * إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلاَةَ لِذِكْرِي )(1) .
* اى موسى ! من پروردگار تو هستم ، كفش از پاى بيرون كن ( : از همه چيز جز من قطع علاقه نما ) ، چون هم اكنون در وادى مقدسى .
من تو را به مقام شامخ رسالت برگزيده ام ، بنابراين به آنچه به تو وحى مى شود گوش فرا ده :
منم خداى يكتا ، خدايى كه جز من نيست ، پس مرا اطاعت كن و در مسير عبادت من قرار گير و نماز را به خاطر ياد من به پاى دار .
آرى ! نماز كه همراه با شرايط ظاهرى و باطنى اقامه شود ياد حضرت محبوب را در دل زنده مى سازد و حاكميت آن ياد را در اعمال و اخلاق مى گستراند و امنيتى همه جانبه در قلب ايجاد مى كند به طورى كه انسان از شرّ شياطين در مصونيّت الهى مى رود و از بركت آن امنيّت ، سعادت دنيا و آخرت آدمى تضمين مى شود .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ طه ( ) : 11 ـ 14 .
* ( أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ )(1) .
آگاه باشيد ! با ياد خدا دلها آرامش و امنيّت يابد .
چون امنيّت به وسيله ى نماز با شرايط و عبادتِ با حال ، حكومتش را در عرش قلب برقرار كرد ، به هنگام مرگ و سفر به آخرت ، دارنده ى قلب مطمئن مخاطب به خطاب حضرت حق مى شود و آن وقت ، مردن براى انسان از عسل شيرين تر مى گردد :
* ( يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ * ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً * فَادْخُلِي فِي عِبَادِى * وَادْخُلِي جَنَّتِى )(2) .
اى صاحب نفس با آرامش ! به پروردگارت برگرد در حالى كه راضى هستى و از تو خشنودند ، پس در عباد من وارد شو و به بهشتم درآى .
لقمان و نماز
آن بزرگمرد الهى كه بر اثر تزكيه ى نفس و جهاد فى الله ، از جانب حق وجود با بركتش چشمه ى جوشان حكمت الهى شد ، در سفارشاتش به فرزند خود مى فرمايد :
* ( يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلاَةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزِمِ الْأُمُورِ )(3) .
اى پسرم ! نماز را به پاى دار و در جامعه اقدام به امر به معروف و نهى از منكر
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ رعد ( ) 28 .
2 ـ فجر ( ) 27 ـ 30 .
3 ـ لقمان ( ) 17 .
كن و در برابر حوادث بردبار و صبور باش ، كه تحمل و صبر در راه ارشاد مردم نشانه اى از عزم ثابت مردم بلند همّت است .
داود و نماز
علّامه ى مجلسى دانشمند كم نظير شيعه در توضيح آياتى كه در رابطه ى با حيات با بركت داود است ، رواياتى درباره ى فضايل و محاسن و كثرت عبادات و مناجات داود ، به خصوص عشقى كه از پيامبر بزرگ به نماز داشت ، نقل مى كند :
* آن حضرت در خانه ى خود محرابهاى متعددى قرار داده بود تا در جاى جاى منزلش نماز اقامه كند .
او اوقاتش را به چهار مرحله تقسيم كرده بود : روزى را براى حلّ مشكلات مردم ، روزى را براى زن و فرزندش ، روزى را براى دعا و مناجات د ر دل كوهها و كنار دريا ، و روزى را براى انس با محبوب در خلوت منزل و در كنار محراب عبادت .
امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد : در حالى كه در محراب عبادتش مشغول نماز بود ، خداوند مهربان با وى سخن مى گفت(1) .
سليمان و نماز
كتاب ارزشمند ارشاد ديلمى روايت مى كند :
* لباس سليمان لباسى بس عادى بود ، در حالى كه سلطنت و حكومت و مالى كه در اختيارش بود براى احدى از گذشتگان و آيندگان مقرّر نشد .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحار الأنوار : 14 / 20 .
او شبهاى خو را به نماز تمام مى كرد ، در حالى كه همچون چشمه ى جوشان بهارى از ديده اشك مى ريخت . آن حضرت اداره ى امور معاشش از طريق زحمت بازوى خودش بود(1) .
علماى اهل سنّت در تفسير آيات 30 تا 33 سوره ى ص متمايل به اين معنا شده اند كه سليمان در بازديد از اسبهاى آماده براى جنگ از نماز عصرش غافل شد و به وقت غروب آفتاب متوجّه از دست رفتن نماز گشت و به اين خاطر به غم و غصّه ى شديدى دچار آمد .
آن گاه خداوند قادر آفتاب را براى او برگرداند تا نماز عصرش را در ظرف معيّن وقتش بجاى آورد !
اميرالمؤمنين (عليه السلام) و حضرت باقر (عليه السلام) نظر كعب الاحبار و علماى اهل سنّت را مردود دانسته و دامن حيات باعظمت سليمان را در تمام عمر از قضا شدن يك نماز پاك مى دانند .
در روايات شيعه آمده است كه نماز سليمان از اوّل وقت به تأخير افتاد ، و به اين جهت سخت ملول شد . حضرت حق آفتاب را به وقت عصر برگرداند تا آن مرد بزرگ الهى و آن پيامبر معصوم نمازش را به وقت فضيلتش ادا نمايد(2) .
آرى ! بر اساس معرف اسلامى ـ البته معارف ملكوتى و باارزشى كه شيعه نقل كرده است ـ حيات انبياى حق از هر عيب و نقصى حتى قبل از مبعوث شدن مبرّا بوده است و پيامبرى نبوده كه در عين آن همه زحمت و رنج روزانه ، نمازى از نمازهايش قضا شده باشد .
يونس و نماز
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحارالانوار : 14 / 83 .
2 ـ بحارالانوار : 14 / 98 ـ 103 .
آن عبد شايسته ى حق سالها مردم نينوا را به عبادت حق و دست شستن از شرك و كفر و گناه دعوت كرد ، ولى مردم در برابر تعاليم الهى او تكبر ورزيدند و با وى به مخالفت برخاستند تا جايى كه آن حضرت را از هدايت خود نااميد ساختند ، و آن جناب از حضرت ربّ جهت نابودى قوم نينوا نفرين نمود و سپس آنان را رها كرده و به جايى رفت كه مردم به او دسترسى نداشته باشند .
چون به منطقه بازگشت زندگى مردم را عادى يافت ، معلوم شد جامعه ى نينوا به پيشگاه حق برگشته و عذاب را با قدرت و قوّت توبه از خود دور كرده اند .
پس ، با خشم و غضب منطقه را ترك كرد و چنانكه مى دانيد از ميان امواج دريا در شكم ماهى جاى گرفت . خداوند علت نجاتش را از آن زندان مهلك چنين بيان مى فرمايد :
* ( فَلَوْلاَ أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ * لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ )(1) .
پس اگر او اهل تسبيح نبود ، هر آينه تا قيامت در شكم ماهى مانده بود .
در مجمع البيان از قول مفسّر بزرگ قتاده آمده است كه منظور از تسبيح و ستايش يونس نماز بود(2) .
زكريّا و نماز
قرآن مجيد در باب نماز زكريّا مى فرمايد :
* ( هُنالِكَ دَعا زَكَرِيّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لى مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّة طَيِّبَةً اِنَّكَ سَميعُ الدُّعاءِ * فَنادَتْهُ الْمَلائِكَةُ وَ هُوَ قائِمٌ يُصَلُى فِى الِْمحرابِ اَنَّ اللهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيى مُصَدِّقاً بِكَلِمَة مِنَ اللّهِ وَ سَيِّداً وَ حَصوُراً وَ نَبِيّاً مِنَ ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ صافات ( ) : 143 ـ 144 .
2 ـ مجمع البيان : 8 / 459 .
الصّالِحينَ )(1) .
در آن هنگام كه زكريّا عنايات حق را نسبت به مريم مشاهده كرد ، عرضه داشت : پروردگارا ! مرا از لطف خويش فرزندانى پاك سرشت عطا فرما ، همانا تو اجابت كننده ى خواسته ى بندگانى .
زكريّا در حالى كه در محراب عبادت به نماز ايستاده بود فرشتگان به او بشارت دادند كه همانا خداوند ترا به ولادت يحيى مژده مى دهد ، فرزندى كه به پيامبرى عيسى گواهى خواهد داد و خود نيز در راه هدايت مردم پيشوا و پارساست و نزد پيامبرى از شايشتگان است .
عيسى و نماز
داستان عيسى و مادرش مريم كه داراى مقام عصمت و طهارت بود ، از عجايب مسائل روزگار است .
خداوند مهربان براى نشان دادن قدرت خود ، و براى عبرت ديگران و در جهت هدايت امتها به طور مكرر به واقعه ى عظيمه ى اين پسر و مادرش در قرآن مجيد اشاره فرموده است .
از عجايب حيات عيسى سخن گفتن او در گهواره پس از ساعاتى چند از ولادت است كه در آن گفتار ، حقايق الهيّه را براى مردم بازگو كرد و به خصوص به اين معنا اشاره فرمود كه من مأمور به نمازم :
* ( قالَ اِنّى عَبْدُاللّهِ اتانِىَ الْكِتابَ وَ جَعَلْنى نَبِيّاً * وَ جَعَلَنى مُبارَكاً اَيْنَما كُنْتُ وَ اَوْصانى بِالصَّلوةِ وَ الزَكوةِ ما دُمْتُ حَيَّاً * وَ بَرّاً بِوالِدَتى وَ لَمْ يَجْعَلَنى جَبّاراً شَقِيّاً * وَ السَّلامُ عَلى يَوْمَ وُلِدْتُ وَ يَوْمَ اَمُوتُ وَ يَوْمَ اُبْعَثُ حَيّاً )(2) . ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ آل عمران ( ) 38 ـ 39 .
2 ـ مريم ( ) 30 ـ 33 .
عيسى در گهواره گفت : همانا من بنده ى خدايم ، به من كتاب آسمانى عنايت شده و به شرف نبوّت آراسته ام و هر كجا باشم براى جهانيان مايه ى بركت و رحمتم . من تا زنده ام دستو دارم نماز را به پاى دارم و زكات مال بپردازم . من مأمورم به مادر نيكى كنم و از شقاوت دورم . سلام حق بر من روزى كه به دنيا آمدم و روزى كه مى ميرم و روزى كه در قيامت مبعوث مى شوم . .
محمّد (صلى الله عليه وآله وسلم) و نماز
مسائلى كه در باب نماز در آيين رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) مطرح است در هيچ فرهنگى مطرح نبوده است .
نماز در اسلام محمّدى حقيقتى جامع و واقعيّتى كامل است كه در پرتو آن انسان به آداب الهى مؤدّب مى شود و طريق رشد و كمال و عرفان و طريقت و عشق و حقيقت را مى پيمايد .
نماز در آيين محمّد (صلى الله عليه وآله وسلم) بال پرقدرتى است كه اگر با شرايط مخصوص به خودش انجام بگيرد ، انسان را تا مقام قرب و وصال محبوب ابدى و معشوق سرمدى پرواز مى دهد .
عارفان عاشق و واصلان كامل مى فرمايند : نماز معجونى است كه حضرت شارع حكيم آن را ترتيب فرموده و به لطف عميم خود تركيب نموده است .
مشخص است كه هر جزء آن مبتنى بر حكمتى ، و مقتضى سرّى و مصلحتى است ، و هويدا و مبرهن است كه افضل اعمال بنى آدم سجده كردن است . چنانكه صريح اخبار و صحيح اعتبار بر آن ناطق و شاهد است ، صادق از آنكه اعضاى سبعه را در آن حال مصلّى بر خاك گذارده و مجمع النّورين كه اشرف جوارح است بر زمين مالد و به زبان نياز به درگاه كريم كارساز بنده نواز نالد .
در حديثى بسيار مهم از قول رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) آمده است :
* اِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلاثَةٌ : ايَةٌ مُحْكَمَةٌ ، اَوْ فَريضَةٌ عادِلَةٌ ، اَوْ سُنَةٌ قائِمَةٌ...(1) .
آيه ى محكمه تفسير به توحيد و معرفة اللّه شده ، و فريضه ى عادله به اخلاق و تزكيه ى نفس معنا گشته ، و سنّت قائمه به فروع شريعت محمّدى تبيين شده است .
نماز معجونى است كه اجزاء آن از اين سه علم تركيب گشته و جامعه اى است كه از اين سه رشته دوخته شده و حقّه اى است كه در آن اين سه گوهر نفيس اندوخته گشته و صدفى است كه اين سه لؤلؤ ناياب را در بر دارد و منبعى است كه اين سه چشمه از آن منفجر گردد ، و اين همه در رابطه با نماز اسلام محمّدى است .
اما اشتمال نماز بر توحيد ، آن است كه افتتاح نماز با تكبيرة الاحرام است و مفهوم تكبير ، توحيد ذات و نفى صفات است ، و بلند كردن انگشتان دهگانه كه هر يك دليل و نشانه اى بر صفات جلاليّه و جماليّه است كه انسان به هنگام راه يافتن به نماز بايد متوجّه اين معانى بلند آسمانى و مفاهيم جانانه ى ملكوتى باشد .
اما اشتمال نماز تزكيه ى اخلاق به اين است كه طهارت بر دو نوع است :
طهارت ظاهر از خبائث و احداث ، و طهارت باطن از ذمايم اخلاق . و چنانكه تطهير ظاهر ، شرط صحت نماز است ، همچنان تطهير باطن نيز شرط قبولى اين عبادت الهيّه است .
و اشتمال نماز بر سنّت قائمه از اين جهت است كه نماز اشرف عبادات و افضل طاعات است و در فروع ، هيچ عملى باآن برابرى نمى كند .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كافى : 1 / 24 .
آرى ! نماز اسلام محمّدى سراپا آداب الهى و مسائل تربيتى و حقايق ملكوتى و واقعيّات آسمانى است .
با چنين نمازى است كه انسان به معراج مربوط به خودش مى رسدو به درياى نور سرمدى متصل مى گردد ، چنانكه در روايات معتبره از قول معصومين عليهم السلام آمده است :
* قالَ رَسُولُ اللّهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) : اِذا قامَ العَبْدُ اِلىَ الصَّلواةِ الْمَكْتُوبَةِ مُقْبِلا اِلَى اللّهِ تَعالى بِقَلْبِهِ وَ سَمْعِهِ وَ بَصَرِهِ وَ اِنْصَرَفَ وَ قَدْ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْم وَلَدَتْهُ اُمُّهُ .
رسول الهى (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود : زمانى كه عبد به نمازهاى واجب برخيزد و با قلب و گوش و چشم به سوى حضرت حق رود ، پس از پايان نماز از گناهانش همچون روز ولادت از مادر بيرون رفته است .
در روايت بسيار مهم ديگر آمده است :
* چون عبد به نماز برخيزد ، حجاب بين او و حق برداشته مى شود و حضرت محبوب با وجه كريم با او روبرو مى گردد . ملائكه از دو طرفش تا انتهاى آسمان صف بسته و با او نماز مى گزارند و دعايش را آمين مى گويند و تمام جوارح و اعضاى بدن و هر آنچه در اطراف اوست تسبيح ميگويند(1) .
در روايات معتبر آمده :
* اَلصَّلوةُ نُورُ الْمُؤْمِنِ(2) .
نماز روشنايى انسان با ايمان است .
* اَلصَّلوةُ نُورٌ(3) .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسرار الصلواة تهرانى / 24 .
2 ـ اسرار الصَّلوة / 24 ـ 28 .
3 ـ اسرار الصلوة / 24 ـ 28 .
نماز نور است .
* اَفْضَلُ الْاَعْمالِ بَعْدَ الْايمانِ الصَّلوةُ(1) .
برترين كارها پس از ايمان نماز است .
* اَلصَّلوةُ كَفّاراتٌ لِلْخَطَاءِ(2) .
نماز كفاره ى گناهان است .
* اَلصَّلوةُ مِعْراجُ اُمَتى(3) .
نماز معراج امت من است .
* اَلصَّلوةُ اَوَّلَ وَقْتِها رِضْوانٌ وَ آخِرُها غُفْرانٌ(4) .
نماز اول وقت حشنودى حق ، و آخر وقت آمرزش الهى است .
* عَلَمُ الْايمانِ الصَّلوةُ .
نشانه ى ايمان نماز است .
* اَلْمُصَلّى يُناجى رَبَّهُ .
نمازگزار با پروردگارش مناجات مى كند .
از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده :
* چون عبد رو به قبله كند از براى نماز به اخلاص تمام ، و نيت كند و بگويد : « اَللّهُ اَكْبَر » ، بيرون آيد از گناه چنانكه از مادر زاده شده ، و چون بگويد : « اَعُوذُ بِاللّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيم » به هر تار مويى كه بر تن او باشد خداى تعالى ثواب يك سال عبادت در ديوان اعمال او نويسد ، و چون فاتحه و سوره
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسرار الصلوة / 24 ـ 28 .
2 ـ اسرار الصلوة / 24 ـ 28 .
3 ـ اسرار الصلوة / 24 ـ 28 .
4 ـ اسرار الصلوة : 24 ـ 28 .
بخواند چنان بوَد كه يك حج و عمره بجا آورده ، و چون ركوع كند و تسبيح بگويد چنان باشد كه به وزن خود زر سرخ صدقه باشد و همانند آن است كه تمام كتاب هاى خدا را خوانده باشد ، و چون بگويد : « سَمِعَ اللّهُ لِمَنْ حَمِدَه » خداوند مهربان به نظر رحمت به وى نگاه كند ، و چون سجده كند و تسبيح گويد حضرت حق ثواب پيامبران روزى او نمايد ، و چون تشهد گويد خداوند او را ثواب صابران دهد ، و چون سلام دهد و فارغ شود خداى كريم درهاى بهشت را به روى او باز كند پس ، از هر درى كه بخواهد ، بى حساب وارد رضوان حق مى شود(1) .
در آيات قرآن مجيد به شخص رسول اسلام امر به نماز شده كه اين امر واجب و لازم متوجه تمام مرد و زن و امت هم هست :
* ( وَ اَقِمِ الصَلوةَ طَرَفَىِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ اِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِئاتِ ذلِكَ ذِكْرى لِلذّاكِرينَ )(2) .
و نماز را در دو طرف روز و نيز در ساعت تاريكى شب به پا دار ، كه البته خوبيهاى شما زشتى و بدكاريتان را نابود مى سازد . اين حقيقت يادآورى است براى يادكنندگان .
* ( أَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُوداً )(3) .
نماز را اول زوال آفتاب تا نيمه ى شب بجاآر ، و نماز صبح را نيز بجاى آر كه آن نماز به حقيقت مشهود نظر فرشتگان شب و روز است .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسرار الصلوة : 27 .
2 ـ هود ( ) : 114 .
3 ـ اسراء « » 78 .
قرآن مجيد به رسول اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) دستور مى دهد كه اهل بيت خود را به نماز امر كن و بر اين مسئله استقامت نما :
* ( وَاْمُرْ اَهْلَكَ بِالصَّلوةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها لانَسْئَلُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى )(1) .
تو اهل بيت خود را به نماز امر كن و بر اين حقيقت صبور و شكيبا باش . ما از تو روزى كسى را نمى طلبيم ، بلكه به تو و ديگران روزى مى دهيم ، و عاقبت نيكو مخصوص پرهيزكارى و تقواست .
مسئله ى نماز به اندازه اى مهم است كه جداگانه به زنان پيامبر در امر به نماز مى فرمايد :
* ( وَ اَقِمْنَ الصَّلوةَ وَ اتَيْنَ الزَّكوةَ وَ اَطِعْنَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ )(2) .
و « اى زنان رسول من ! » نماز به پا داريد و زكات مال به فقيران دهيد و امر خدا و رسولش را اطاعت كنيد .
امت اسلامى و نماز
نماز از نظر اهميّت و ارزش در حدى است كه حضرت احديت كسى را از آن استثنا نفرموده و نخواسته احدى از بندگانش از اين فيض عظيم و از اين منبع بركت كه سودش ابدى و نفعش در دنيا و آخرت سرمدى است محروم بماند .
به همين خاطر همان طور كه به تمام امت هاى قبل از بعثت رسول اسلام امر به نماز فرمود ، فرد فرد مرد و زن و امت اسلام را نيز به اين فريضه ى الهيّه و حقيقت
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ طه ( ) 132 .
2 ـ احزاب ( ) 33 .
ملكوتيه دعوت كرد و آنان را به انجام اين عمل بزرگ عبادى مأمور فرمود :
* ( فَاَقيموُا الصَّلوةَ اِنَّ الصَّلوةَ كانَتْ عَلَى المُؤْمِنينَ كِتاباً مَوْقُوتاً )(1) .
پس « اى بندگان من و اى امت اسلام ! » نماز را با شرايط لازمش بجاى آوريد ، كه نماز براى اهل ايمان حكمى واجب و فريضه اى لازم و حتمى است .
* ( وَ اَقيموُا الصَّلوةَ وَ اتُواالزَّكوةَ وَ ارْكَعوُا مَعَ الرّاكِعينَ )(2) .
و نماز به پاى داريد و زكات بپردازيد و با اهل عبادت خدا را عبادت كنيد .
* ( وَ اَنْ اَقيمُواالصَّلوةَ وَ اتَّقُوهُ وَ هُوَ الَّذى اِلَيْهِ تُحْشَروُنَ )(3) .
اين كه نماز به پاى داريد و تقواى الهى پيشه كنيد ، و اوست خدايى كه به سويش محشور مى شويد .
* ( حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلوةِ الْوُسْطى وَ قُومُوا لِلّهِ قانِتينَ )(4) .
بر تمام نمازها بخصوص نماز ميانه ( صبح ياظهر ) محافظت داشته باشيد و به اطاعت از حضرت حق قيام كنيد .
* ( فَاَقيمُوا الصَّلوةَ وَ اتُوا الزَّكوةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللّهِ هُوَ مَوْلاكُمْ )(5) .
پس نمازبه جاى آوريد و زكات بپردازيد و به حضرت الله چنگ بزنيد كه او مولاى شماست .
* ( وَ اَقيمُوا الصَلوةَ وَ اتُواالزَّكوةَ وَ اَقْرِضُوااللّه قَرْضاً حَسَناً )(6) .
و نماز به پاى بداريد و زكات مال ادا كنيد و به خداوند قرض الحسنه بدهيد .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( ) 103 .
2 ـ بقره ( ) 43 .
3 ـ انعام ( ) 72 .
4 ـ بقره ( ) 238 .
5 ـ حج ( ) 78 .
6 ـ مزمل ( ) 20 .
اين است قسمتى از اوامر حضرت محبوب نسبت به نماز كه نشان مى دهد نماز در پيشگاه او از چه ارزش و اهميتى برخوردار است .
اميد است هيچ مرد و زنى در امت اسلام خود را از اين فيض ملكوتى محروم نسازد و در وقت مرگ با دست خالى از اين سرمايه ى ابدى به ملاقات حق نرود .
نشانه هاى مؤمن
قرآن مجيد و كتاب هاى اصيل حديث براى انسان مؤمن ارزش و عظمتى قائلند كه براى چيزى در آفرينش ، پس از خدا و انبيا و ائمه ، به اين اندازه ارزش قائل نيستند .
مؤمن ماه آسمان حيات ، خورشيد عالم معنى ، و نور زمين و آسمان است .
* قالَ النَّبِىُّ (صلى الله عليه وآله وسلم) : مَثَلُ الْمُؤْمِنِ عِنْدَ اللّهِ كَمَثَلِ مَلَك مُقَرَّب ، وَ اِنَّ الْمُؤْمِنَ اَعْلى عِنْدَاللّهِ مِنْ مَلَك مُقَرَّب(1) .
رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) فرمود : مؤمن نزد خداوند همانند ملك مقرّب است ، و به حقيقت كه مؤمن نزد خداى بزرگ از ملك مقرّب بالاتر است .
* اِنَّ رَسوُلَ اللّهِ (صلى الله عليه وآله وسلم) نَظَرَ اِلَى الْكَعْبَةِ فَقالَ : مَرْحَباً بِالْبَيْتِ ما اَعْظَمَكَ وَ ما اَعْظَمَ حُرْمَتَكَ عَلَى اللّهِ ! وَ اللّهِ لِلْمُؤْمِنُ اَعْظَمُ حُرْمَةً مِنْكَ لاَِنَّ اللّهَ حَرَّمَ مِنْكَ واحِدَةً وَ مِنْ الْمُؤْمِنِ ثَلاثَةً : مالَهُ وَ دَمَهُ وَ اِنْ يُظَنَّ بِهِ ظَنَّ السُّوءِ(2) .
در روايت آمده كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) به كعبه نظر فرمود واين چنين به خانه ى حق خطاب كرد : آفرين به بيت الهى ، چه عظيم است قدر و منزلت تو و حرمتى كه نزد خداى دارى ! به خدا قسم مؤمن احترامى عظيم تر از تو دارد ،
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مستدرك سفينة البحار : 1 / 167 .
2 ـ مستدرك سفينة البحار : 1 / 168 .
چرا كه خداوند براى تو يك حرمت قرار داده و براى مؤمن سه حرمت : حرمت در مال و در خون و آبرو كه نبايد به او گمان بد برد .
* قالَ الصّادِقُ (عليه السلام) : اَلْمُؤْمِنُ اَعْظَمُ حُرْمَةً مِنَ الْكَعْبَةِ(1) .
امام صادق (عليه السلام) فرمود : مؤمن حرمتى بزرگتر از كعبه دارد .
اين چنين انسان هاى والا و با عظمتى داراى خصوصيّات و ويژگى هايى هستند كه نشان دهنده ى اعتقاد آنان به خدا و روز قيامت و بيان كننده ى طهارت ظاهر و باطن آنهاست .
قرآن و روايات به خصوصيات و نشانه هاى مردم مؤمن اشاره دارند تا از جهتى چهره ى ملكوتى آنان را به جامعه ى انسانى بشناسانند و از جهت ديگر درس و پندى براى مردم باشد تا آن نشانه ها را در وجود خود تحقق بخشند .
در ميان نشانه ها و خصوصيات مردم مؤمن نماز جايگاه مخصوصى دارد و شايد بتوان گفت نماز در رأس تمام خصوصيات مردم مؤمن پس از ايمان به خدا و روز قيامت است .
اين رساله اگر بخواهد از هر آيه و روايتى فقط قسمت مربوط به نمازش را بياورد ، شايد از چهره ى زيباى آيه و روايت بكاهد . به ناچار آيات و رواياتى كه در آنها ذكرى از نماز به عنوان نشانه ى مردم مؤمن آمده تمامش را نقل مى كند تا علاوه بر توجّه به نماز به ساير خصوصيات مردم مؤمن نيز توجه شود .
در اين قسمت ، تذكرّ اين نكته ضرورى به نظر مى رسد و آن اين است كه به خاطر مفصّل نشدن رساله از ذكر اصل آيات و روايات خوددارى مى كنم و تنها برگردان فارسى آيات و روايات را در معرض تماشاى خوانندگان مى گذارم .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مستدرك : 1 / 168 .
آيات
* اين كتاب بى ترديد راهنماى پرهيزكاران است ، آنان كه به جهان غيب ايمان آورند و نماز به پاى دارند و از آنچه به ايشان عنايت كرده ايم در راه خدا بپردازند(1) .
* نيكوكارى بدان نيست كه روى به جانب مشرق و مغرب آوريد ، ( زيرا اين به تنهايى برنامه اى است براثر ) در حقيقت ، نيكوكارى به اين است كه به پروردگار عالم و روز قيامت و فرشتگان و قرآن و پيامران ايمان آوريد و از مال خود ، در عين دوستى آن ، به خويشان و يتيمان و فقيران و مسافران در راه مانده و گدايان و در راه آزاد كردن بندگان بپردازيد . و نماز را به پاى داشته ، زكات مال به در كرده ، و به وقت رنج و تعب راه صبر پيش گيريد . آن مردمى كه بدين صفات آراسته اند در ايمان راستگو و در عمل پرهيزكارند(2) .
* آنان كه اهل ايمانند و داراى عمل صالح و بپا دارنده ى نماز و پرداخت كننده ى زكات ، نزد حق از اجر نيكو برخوردارند . هرگز ترس از آينده و اندوه از گذشته نخواهند داشت(3) .
* كسانى از آنها كه در علم قدمى ثابت و نظرى عميق دارند و از ايمان به حق بهرهورند و به آنچه به تو و پيامبران پيشين نازل شده ايمان مى آورند ، و آنان كه نماز را به پا داشته و از پرداخت زكات بخل ندارند و به پروردگار و روز جزا ايمان مى آورند ، به زودى آنان را از بهره ى بزرگ حق برخوردار خواهيم
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) 2 ـ 3 .
2 ـ بقره ( ) 177 .
3 ـ بقره ( 2 ) 277 .
كرد(1) .
* همه كاره و ولىّ شما تنها خدا و رسول و آن مؤمنانى هستند كه نماز را به پا داشته و در حال ركوع به فقيران زكات مى دهند(2) .
* آنان كه در تمام شؤون حيات متمسك به كتاب خدايند و نماز را بپا داشتند ، به حقيقت معلومشان باد كه ما اجر مصلحان را ضايع نخواهيم كرد(3) .
* مردم مؤمن كسانى هستند كه چون ياد خدا شود ، از جلال و بزرگى حق دلشان ترسان و لرزان گردد و چون آيات الهى را بشنوند بر ايمانشان افزوده گشته و در هر كارى بر خداى خويش تكيه كنند . نماز را با حضور قلب به پا دارند و از آنچه روزى آنان شده انفاق نمايند . به راستى چنين مردمى اهل ايمانند و مصداق حقيقى مؤمن ، و اينان نزد خداوند از مرتبه ى بلند و آمرزش و رحمت و روزى نيكو برخوردارند .(4) .
* منحصراً آباد كردن مساجد خدا به دست كسانى است كه به خدا و روز جزا ايمان آورده و نماز بپا دارند و زكات بپردازند و از غير حق نترسند . اينان اميد است كه از هدايت يافتگان باشند(5) .
خوانندگان عزيز ! اين آيات نمونه اى از آياتى است كه حضرت حق نماز را به
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( ) 162 .
2 ـ مائده ( 5 ) : 55 . به اتفاق تمام مفسّران با انصاف و اهل حق و حقيقت ، آيه ى بالا در شأن والاى حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) كه بهترين برپا دارنده ى نماز و ادا كننده ى زكات پس از رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم)بود نازل شده است .
3 ـ اعراف ( ) 170 .
4 ـ انفال ( ) 2 ـ 4 .
5 ـ توبه ( ) 18 .
عنوان علامت ايمان و نشانه ى مؤمن در آن ذكر فرموده است . اگر متن آيات ديگر را بخواهيد ، با ذكر سوره و شماره ى آيه به قرار زير است :
انعام ( 6 ) : 92 ، توبه ( 9 ) : 71 ، رعد ( 13 ) : 22 ، ابراهيم ( 14 ) : 31 ، حج ( ) : 35 ـ 41 ، نور ( ) : 37 ، مؤمنون ( ) : 2 ، نمل ( ) : 3 ، لقمان ( ) : 4 ، فاطر ( ) : 18 و 19 ، شورى ( ) : 38 ، بيّنه ( ) : 5 ، معارج ( ) : 23 .
با توجه به اوصافى كه در آيات ذكر شده به عنوان نشانه هاى مؤمن آمده و از جمله ى آن علائم و اوصاف نماز است ، بايد گفت : هر مرد و زن مكلّفى كه از حوزه ى با عظمت نماز بيرون باشد ، طبق آيات قرآن از مدار ايمان و عرصه گاه دين خارج و در نتيجه از مراتب عالى تربيت و انسانيت و از انوار حقيقت و واقعيت به دور است .
روايات
حضرت باقر (عليه السلام) به جابر جعفى كه از بزرگترين راويان حديث و مورد توجه امامان معصوم بود فرمود :
* آيان كسى كه خود را به تشيّع ببندد و اظهار دوستى ما كند برايش بس است و اين بستگى و اظهار علاقه ، تنها عامل نجات اوست ؟
به خدا قسم ! شيعه ى ما كسى است كه به خاطر حق ، خود را از گناه حفظ كند و از برنامه هاى الهى پيروى نمايد .
شيعيان ما به تواضع ، خشوع ، امانتدارى ، بسيار ياد حق كردن ، بپا داشتن نماز ، نيكى به پدر و مادر ، رسيدگى به حال همسايگان ، دستگيرى از فقير و نيازمند و بدهكار و يتيم ، راستگويى ، خواندن قرآن ، و نگاهدارى زبان از آزار مردم شناخته مى شوند .
ــ[59]ــ
كسى كه از اين اوصاف بى بهره است شيعه نيست . شيعه كسى امين قبيله ى خويش است(1) .
* پيامبر بزرگوار به اميرالمؤمنين (عليه السلام) فرمود : براى مؤمن سه خصلت است : روزه ، نماز ، زكات(2) .
* رسول باعظمت الهى به ابوذر فرمود : خداوند بزرگ روشنى ديده ام را در نماز قرار داده است . همچنان كه محبوب گرسنه طعام و معشوق تشنه آب ، محبوب من نماز است .
اى ابوذر ! گرسنه را طعام سير مى كند و تشنه را آب سيراب مى سازد ، ولى من از نماز سير نمى شوم(3) .
* حضرت باقر (عليه السلام) فرمود : سه برنامه به انسان درجه مى بخشد ، و سه مسئله براى آدمى كفّاره است و سه گناه هلاك كننده و سه خصلت نجات دهنده .
آنچه باعث درجه است :
1. سلام بر مردم .
2. سير كردن گرسنه .
3. نماز شب .
آنچه باعث كفاره است :
1. وضوى كامل در شدت سرما .
2. حاضر شدن در جماعات روز و شب .
3. توجه شديد به نمازهاى يوميّه .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ كافى : 2 / 60 .
2 ـ بحارالانوار : 77 / 64 .
3 ـ بحارالانوار : 77 / 77 .
اما سه عامل هلاكت :
1. سوء ظنّ به حق .
2. پيروى از هواى نفس .
3. خودبينى .
اما سه خصلتى كه مايه ى نجات است :
1. ترس از مقام حق در نهان و آشكار .
2. رعايت ميانه روى به هنگام غنا و فقر .
3. گفتار به عدالت به وقت خشنودى و خشم(1)
* حضرت صادق (عليه السلام) مى فرمايد : شيعيان ما را دوازده خصلت است :
پاكدامنى ، كوشش در راه حق ، زهد ، اداى امانت ، وفاى بعهد ، بندگى حق ، پنجاه و يك ركعت نماز واجب و نافله ، شب زنده دارى ، روزه ، پرداخت زكات ، حج بيت ، اجتناب از تمام گناهان(2) .
* حضرت رضا (عليه السلام) فرمود : خويشتندار باشيد و به پاكدامنى روى آوريد ، از كوشش در راه حق بازنايستيد ، امانت مردم را به مردم بازگردانيد ، راستگو باشيد ، و با همسايگان خوش رفتارى كنيد ، اينها برنامه هايى است كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) به خاطر آن مبعوث به رسالت شد .
در قبيله ى خود نماز بخوانيد تا الگوى آنان شويد ، به اقوام رسيدگى كنيد ، از مريض عيادت نماييد ، از تشييع جنازه غفلت نورزيد ، براى ما در ميان مردم آبرو باشيد ، از اين كه با ديدن شما نسبت به ما بدبين شوند بپرهيزيد ، ما را در
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحارالانوار : 78 / 183 .
2 ـ صفات الشيعه ى صدوق : حديث 1 .
جامعه يا عمل خود محبوب جلوه دهيد و از اين كه با ديدن شما با ما دشمن شوند دورى كنيد ، عشق و علاقه ى جامعه را متوجه ما سازيد و نارواييها را از ما دفع كنيد . آنچه خوبى درباره ى ما بگويند اهل آنيم و هر چه بدى نقل نمايند از آن مبرّا و پاك هستيم . شكر مخصوص خداى جهانيان است(1) .
در هر صورت نماز ، امر و دستور و خواسته ى حضرت حق است و هر آن كس كه از اين دستور سرپيچى كند سزايش عذاب ابد در روز محشر است .
اهميّت و عظمت امر و خواسته ، بسته به وجود امر كننده است . هر چه آمر با شخصيت تر باشد امرش مهمتر و وجود فرمانبرى از آن امر شديدتر است .
به راستى بزرگتر و عظيم تر از حضرت حق كيست ؟ وجودى كه هستى او بى نهايت در بى نهايت ، و ذات مقدسش مستجمع جميع صفات كماليّه است .
امرى مافوق امر حضرت او كدام است ؟ كارفرماى هستى به هر چه امر كند امرش مافوق امرهاست و اطاعت از دستورش در شدّت وجوب .
او در امر و خواسته اش مصالح همه جانبه ى مكلف را لحاظ مى كند ، پس سود پيروى از امرش بازگشت به خود انسان دارد ، و در صورت سرپيچى ، زيانش براى خود آدمى است .
نماز امر خداست ، نگوييد او احتياج به نماز ما ندارد ، از سخن حق اراده ى باطل نكنيد ، بلكه بگوييد اين ما هستيم كه سراپا نيازمند به عبادت حقيم .
نماز خواسته ى حضرت مولاست ، مولاى حكيم ، عادل ، مصلحت خواه ، رحيم ، رحمان ، ربّ ، ودود ، كريم ، غفور و ... .
پيروى از امر او بر همه كس واجب است و نتيجه اش خشنودى حق و بهشت عنبرسرشت ، و سرپيچى از خواسته اش باعث خشم و سخط است و مورث
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بحارالانوار : 87 / 348 .
عذاب ابدى در عالم آخرت .
نماز برنامه اى است كه در قرآن مجيد به طور مكرّر به آن امر شده و در سايه ى اجراى اين امر است كه سود همه جانبه نصيب انسان مى شود .
برپاداشتن نماز ، حيات آدمى را از تمام آلودگى ها پاك و دست شياطين را از عرصه گاه زندگى كوتاه مى سازد .
به همين منظور همه ى ما از جانب حضرت محبوب مكلف به نماز هستيم و مأمور اجراى اين عبادت عظيمه و اين حقيقت ملكوتيّهو .
در هر صورت خداوند متعال و تمام انبيا و همه ى امامان (عليهم السلام) و كل عارفان و عاشقان و صاحبدلان و ناصحان و دلسوزان ، ما را به نماز امر كرده و از همه ى ما اجراى اين وظيفه را خواسته اند .
در قرآن مجيد است :
* نماز را به پاى داريد ، زكات مال بپردازيد و در عبادت حضرت دوست با خداپرستان حقيقى دمساز شويد(1) .
* به ياد آريد آن هنگام را كه از شما بنى اسرائيل پيمان گرفتيم كه جز خدا را ستايش و بندگى نكنيد و در حق پدر و مادر و خويشان و يتيمان و فقيران نيكى نماييد و با زبان خوش با مردم سخن گوييد و نماز را به پاى داريد و زكات مال بپردازيد . ولى شما گروه يهود ، جز عده اى معدود پيمان شكستيد و از عنايت حق روى گردانديد(2) .
عجب ندارى از حال مردمى كه گفتند : به ما اجازه ى جنگ بده . بدانها گفته شد : اكنون از جنگ خوددارى كرده به وظيفه ى نماز و زكات قيام كنيد ( چون
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 43 .
2 ـ بقره ( 2 ) : 83 .
هنوز مردم مسلمان آمادگى براى جنگ ندارد ) ولى وقتى حكم به جهاد براى جنگ بدر آمد گروهى بيش از آنچه بايد از خدا بترسند از دشمن ترسيدند و گفتند : الهى ! چرا حكم جنگ را بر ما واجب كردى تا از عمر خويش بى بهره شويم ؟ به اينان بگو : زندگى دنيا متاع اندكى است و جهان آخرت براى هر كس كه خدا ترس باشد بهتر است . در جهان محشر زندگى كامل و ابدى است و به هيچ كسى از شما ستم نخواهد شد(1) .
* آن گاه كه از نماز فارغ يافتيد ، باز در همه حال ـ چه ايستاده ، چه نشسته ، چه به پهلو ، ـ خدا را ياد كنيد و برنامه هاى حق را در زندگى حاكم سازيد ، و چون از آسيب دشمن به هنگام نبرد ايمن گشتيد نماز را به پاى داريد كه نماز براى اهل ايمان حكمى قاطع و برنامه اى واجب است(2) .
* بگو ما پيامبران مأموريم كه به جامعه بگوييم نماز را بپا داريد و خويشتندار باشيد ، زيرا به سوى خدا حركت مى كنيد و نزد او محشور خواهيد شد(3) .
* نماز را در دو طرف روز به پاى داريد و در تاريكى شب بجاى آوريد كه حسنات سيّئات را از بين مى برد . اين حقيقت را براى متذكران متذكّريم(4) .
* نماز را به هنگام زوال خورشيد تا نيمه شب به پا دار و نيز نماز صبح را بجاى آر كه مشهود فرشتگان شب و روز است(5) .
در دو آيه اخير ( هود : 114 و اسراء : 78 ) بر خلاف آنچه بين قشرى از
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نساء ( ) : 77 .
2 ـ نساء ( ) : 103 .
3 ـ انعام ( ) : 72 .
4 ـ هود ( ) : 114 .
5 ـ اسراء ( ) : 78 .
مسلمانان مشهور است كه نماز را حتماً بايد در پنج وقت بجاى آورد ، سه وقت تعيين شده است كه در اين سه وقت بايد پنج نماز بجاى آورد :
1. زوال آفتاب يعنى ظهر تا ابتداى غروب ، يك وقت براى دو نماز ظهر و عصر كه فقه از اين دو نماز تعبير به « ظهرين » مى كند(1) .
2. غروب آفتاب تا چهار ركعت مانده به طلوع فجر صادق ، زمان و وقت دوم براى دو نماز مغرب و عشاست كه باز فقه اسلام از هر دو نماز تعبير به « عشائين » مى كند .
3. طلوع فجر تا دو ركعت مانده به طلوع آفتاب ، وقت سوم است براى نماز صبح .
بنابراين ، از قرآن مجيد براى نمازهاى واجب پنج گانه سه وقت استفاده مى شود كه با هفده ركعت نمازهاى واجب را كه در پنج قسمت اعظم تنظيم شده در امتداد سه وقت بجاى آورد . البته مقدارى فاصله بين ظهر و عصر و مغرب و عشا از فضيلت بيشترى برخوردار است .
در سوره هاى نور : 65 ، عنكبوت : 45 ، روم : 31 . احزاب :33 و جمعه : 9 نيز اوامر مؤكد و قاطعى براى برپا داشتن نماز صادر شده كه هر يك از اين آيات نشانه عظمت و موقعيّت و موقف نماز در پيشگاه حق و در ميدان حيات انسان است .
ــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ شرح لمعه چاپ جديد : 1 / 179 .
)
